|
Beschrijving en lokaliseren in de geschiedenis van de nog bestaande schuilstructuur op de Hopmarkt te Aalst. |
Dat het vrij grote plein van de Hopmarkt in Aalst, er niet altijd heeft uitgezien zoals we het heden kennen, blijkt uit de foto hiernaast. Centraal op de foto kijken we op de vroegere Karmelietenkerk. Dit gebouw werd na verlies van zijn originele functie omgevormd in een theater. Ook dit theater geraakt in verval en werd in 1936, in toen reeds vervallen staat, afgebroken. |
|
 |
(Foto: Replica) |
|
|
Tijdens een eerste reeks van verbeteringswerken aan de huidige gekende parking op de Hopmarkt, werd in 2004 ruim de tijd genomen om het plein archeologisch te proberen reconstrueren. Men groef al vrij snel de funderingen bloot van de oude Karmelietenkerk. Al even snel stootte men bijna vlak onder de toenmalige bestrating en verharding op een gewapende betonnen plaat.
Deze betonnen plaat bracht dan ook snel het vrijwel in stilte vergeten oude verhaal terug dat er op de Hopmarkt in Aalst ooit een betonnen schuilkelder had bestaan, dienstdoende voor de passieve luchtbescherming.
Ontstaansgeschiedenis van de bunker. |
 |
De bouw van de schuilkelder in 1941 (Foto: Stadsarchief, stedelijk museum Aalst) |
|
Op 31 maart 1941 werd het bedrijf Emile Rombaut door de Duitse bezetter aangesteld voor de bouw van de schuilbunker op de Hopmarkt. Het werk moest uitgevoerd zijn binnen een termijn van dertig dagen en moest direct aanvatten. De originele opdracht luidde: "Bouw van een onderaardse schuilplaats tegen luchtaanvallen voor de bevelhebbers van de Zekerheids- en Hulpdiensten voor de luchtbescherming op de Hopmarkt. De totale kostprijs werd toen geraamd op 85.506,17 Bef. |
|
De bouw van de schuilplaats liep echter aanzienlijke vertraging op door meermaalse wijzigingen van de plannen alsook problemen met het grondwater. De bunker werd uiteindelijk opgeleverd op 13 juni 1941. De problemen van het grondwater zijn nooit opgelost geraakt.
De werking van de schuilbunker. |
 |
Leden van de passieve luchtbescherming gefotografeerd in 1941 voor de ingang van de bunker (Foto: J. Ghijsen) |
|
|
Het gebied van Groot Aalst werd voor wat de passieve luchtbescherming betreft, verdeeld in twee zones. Eén op de rechteroever (dit werd ingericht in de Kring van Het Heilig Hart aan de Dr. De Moorstraat) en één op de linkeroever (de bunker op de Hopmarkt). Het hoofdcommandocentrum lag in de bunker op de Hopmarkt, veilig onder de grond, vrij centraal in de stad en toch zelf vrij veilig voor luchtbombardementen.
De post op de hopmarkt was 7 dagen op 7, 24 uur op 24 uur bemand en leidde de ganse coördinatie en opvolging van luchtalarmen en de gevolgen ervan in de directe omgeving van groot Aalst. Naast de hoofdposten waren er nog een aantal uitkijkpunten vanwaar men praktisch continu de lucht in het oog hield. Eén daarvan was de uitkijkpost op de toenmalige watertoren in Aalst. |
|
De commandopost op de Hopmarkt was niet voor het publiek toegankelijk. In de bunker registreerde men op kaarten alle gegevens die men kon verzamelen van SOS-meldingen van torenwachters en centralisten. Dit omvatte dan vooral gegevens van laag rondtoerende vliegtuigen, het afwerpen van valschermlichten of het droppen van bommen. Deze gegevens werden telefonisch tussen de verschillende posten of via loopjongens samengebracht in de post op de Hopmarkt.
De gegevens die op deze manier werden bijgehouden, werden vrij direct gebruikt om ten allen tijde de situatie te kennen van verstoorde infrastructuur of nutsvoorzieningen. |
|
 |
Uitkijkpost op de watertoren te Aalst (Foto: J. Ghijsen) |
|
|
 |
Kinderen spelend in het zand dat de schuilbunker verborg kort eronder. (Foto: Stad Aalst, Vlaams instituut voor Onroerend Erfgoed) |
|
|
Nadat de Duitse bezetter was verdreven deed de bunker nog korte tijd dienst voor de bevrijders in dezelfde functie.
Eenmaal mei 1945 verloor hij definitief zijn originele functie. Al snel geraakte hij binnenin in verval en werd het speelterrein van kinderen.
Toen kort na de oorlog ook nog de laatste huizen werden afgebroken die origineel deel uitmaakten van |
|
|
het complex van het Karmelietenklooster, werd de bunker voorgoed aan het zicht onttrokken. De toegangen werden dichtgegooid met grond, zand en puin. De bovenkant werd bedekt met zand (zie foto met spelende kinderen in het afdekzand op de bunker).
Daarna verdween de bunker volledig onder de verharding van het plein. Hier zou hij pas in 2004 weer voor het eerst uit opduiken.
Heden bestaan de plannen om op de Hopmarkt een grote ondergronds parking aan te leggen. Op dat ogenblik zouden alle nog resterende funderingen van de Karmelietenkerk en ook de schuilbunker voor goed verdwijnen uit de ondergrond.
Situering van de bunker op de Hopmarkt en enkele foto's van het vrijmaken van de bunker in 2004.
Op onderstaande luchtfoto (links) ziet u de Hopmarkt te Aalst zoals hij kan teruggevonden worden op de website van Gis-Vlaanderen. Daarnaast ziet u een schets van de Hopmarkt met de situering van de bunker zoals hij werd teruggevonden. (Schets: Mevr Jasmine Verbeke).
|
 |
 |
| Hierbij een korte fotoreportage van het vrijgraven van onder andere de schuilbunker. U herkent tussen de restanten van de funderingen duidelijk het silhouet van de schuilplaats. De onderste foto's geven een beeld van de bunker zoals hij voor het eerst na ongeveer 60 jaar afgesloten geweest te zijn, werd geopend. |
Foto boven, midden links, onderaan rechts: Stad Aalst, Vlaams Instituut voor Onroerend erfgoed. Midden rechts en onderaan links: Collectie Jasmine Verbeke
Gedetailleerde beschrijving van de bunker.
Op onderstaande schets (Collectie J. Verbeke) krijgt u een degelijk plan van de originele structuur.
|
 |
Op bovenstaande schets kan men volgende gedeeltes herkennen:
- Toegangstrap naar de schuilkelder.
- Toegangssas.
- Noodtoilet.
- Grote centrale ruimte.
- Nooduitgang.
- Gootsteen.
- Wand waar origineel een telefooncentrale stond.
- Bergruimte.
- Tweede nooduitgang.
De bunker meet in zijn geheel 19 op 3 meter. De binnenhoogte bedroeg 2.28 meter wat aanzienlijk hoog is voor een dergelijke structuur. De muren van de kelder waren opgetrokken in Boomse stenen. Daarna was de structuur aan de buitenkant gecementeerd om hem waterdicht te maken. De binnenkant was driedubbel bepleisterd. Ondanks de vele pleister en cementeringslagen heeft de bunker altijd last blijven hebben van indringend grondwater.
Het dak bestond uit een gewapende betonplaat van 30 centimeter dik. De vloer was betegeld met gelige tegels. De structuur was voorzien van elektriciteit, noodverlichting, ventilatoren en verluchtingsroosters. De structuur was ook aangesloten op het waterleidingsnet. De verwarming gebeurde met een klein kolenkacheltje, allicht het klassieke type dat men telkens terugvindt bij Duitse schuilkelders en bunkers.
De bovenkant van de bunker was nog eens extra bedekt met zand om bij bominslagen de eerste schokken op te vangen.
De hoofdtoegangstrap omvat in totaal 12 treden van 1.15 meter breed. In het midden is een tussenplatform van 1.30 meter op 1.35 meter. Een chicane in de trap zorgt zoals bij de meeste van deze structuren voor een extra bescherming van personen die de kelder betreden of verlaten.Beneden de trap vindt men nog de originele toegangsdeur tot de bunker. Dit is een klassieke gasdichte schuilkelderdeur met een vergrendelsysteem. Identieke deuren vindt u op deze website onder andere reeds terug bij de schuilkelders te Wondelgem (ook van Duitse makelij namelijk).
|
 |
 |
(Foto's: Stad Aalst, Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed)
Daarna komt men in een kleinere ruimte van 1.65 meter op 3 meter. In deze oppervlakte zat ook een afgesloten kleinere ruimte van 1 meter op 1.5 meter van het toilet. Deze kleine ruimte was afgescheiden van de rest door middel van een gordijn. Op het plafond van het toilet is nog graffiti te vinden. Vermoedelijk dateert deze van kort na de tweede wereldoorlog toen de structuur vervallen en leeg kwam te staan.
|
(Foto's: Stad Aalst, Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed)
Ook zeer het vermelden waard is dat op de wand naast de ingang nog originele tekeningen te zien zijn met het klassieke thema van de passieve luchtbescherming. |
(Foto: Stad Aalst, Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed)
Het toegangssas met inbegrip van het toilet was gescheiden van de hoofdkamer door middel van een versterkte, gasdichte houten deur. Van dit type bevond zich nog een tweede gelijkaardig exemplaar tussen de tweede en derde kamer. De grote kamer die zich tussen de twee houten gasdichte deuren bevond, mat 3 meter op 9 meter.
Rechts achter de deur bevond zich een gootsteen voorzien van een boiler. De originele boiler lag in het puin op de grond en werd voor de foto even opnieuw op zijn plaats gehangen.
|
 |
 |
(Foto's: Collectie J. Verbeke)
Aan de andere kant van de kamer bevond zich een eerste nooduitgang. Deze gaf een mogelijkheid de schuilkelder te verlaten via stijgbeugels in de muur. Men moest dan wel eerst een eveneens van een sluitsysteem voorziene dekplaat, losmaken. Let ook even op de handvaten links en rechts van de doorgang naar de nooduitgang. Ook blijken er haken in de muren te zitten zodat deze nooduitgang allicht nog eens extra afgesloten was van het gat met de stijgbeugels. Wat hier tussenzat als tussenschot is wel tot op heden niet duidelijk. |
 |
 |
(Foto Links: Collectie J. Verbeke, Foto rechts: Stad Aalst, Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed)
Achteraan deze grote ruimte bevond zich tegen de muur, de telefooncentrale. Men ziet er nog de restanten van waar ooit de toestellen en de apparatuur tegen de muur bevestigd zaten. Bovenaan ziet men nog twee ventilatieroosters die leiden naar de kleinere bergruimte achter de muur. Het deurgat naast de muur was eveneens voorzien van een houten gasdichte deur zodat de grote kamer volledig afgescheiden kon worden van de rest van de bunker. Men bezat in dat geval nog altijd de nooduitgang om de kamer te kunnen verlaten. |
(Foto Links: Stad Aalst, Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed, Foto Rechts: Collectie J. Verbeke )
Achter deze deur zat opnieuw een kleinere ruimte van 3 meter bij 3.5 meter. Dit was allicht meer een opslagkamer. Ook deze kamer was voorzien van een nooduitgang, identiek aan deze van de grote kamer.
|
 |
 |
(Foto Links: Collectie J. Verbeke, Foto rechts: Stad Aalst, Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed)
Februari 2012 onderging deze schuilkelder zijn jammerlijke lot van de vooruitgang. De kelder is moeten wijken voor een grote ondergrondse parking onder de Hopmarkt te Aalst.
Het is natuurlijk opnieuw zwaar te betreuren dat men toch geen enkele poging heeft ondernomen om deze toch nog zeer fraaie, 70 jaar onder het plein verborgen gezeten structuur, te integreren in de te bouwen ondergrondse parking. Met de huidige bouwkennis kon dit toch in feite niet zulks een sinicure geweest zijn en had dit fraaie stukje Aalsters militair erfgoed kunnen bewaard worden binnen de gebouwde ondergrondse parking. Opnieuw een gemiste en niet meer te herstellen kans dus.
Ook betreur ik dat ik bij het verkrijgen van de foto's van de eerste onderzoekingen van de kelder, die allen gebeurd zijn voor ikzelf met mijn zoektocht naar dergelijke structuren ben gestart, mondeling de belofte kreeg te horen dat men mij zeker ging verwittigen als de kelder een laatste keer ging vrijgemaakt worden voor zijn sloop (aanleg van de huidige parking). Gezien ikzelf woonachtig ben te Wetteren, en men onmogelijk alle werken in de directe regio kan opvolgen, is ook deze kans opnieuw voor mijn neus weggeglipt en de sloop uitgevoerd zonder dat ik de structuur ook maar nog eens heb in detail kunnen fotograferen of zelfs langs de buitenkant bekijken.
Hieronder nog enkele foto's van de ondertussen volledig gesloopte, en voor goed uit ons geheugen gebannen fraaie structuur gedurende zijn laatste dagen zoals ooit op deze blog te vinden. http://aalstwaarisdetijd.forumup.be (helaas bestaat deze niet meer).
|
 |
Een laatste blik op een structuur nog altijd herkenbaar als de vrijgemaakte schuilkelder. U kijkt hier op een reeds deels ingestort gedeelte van de bunker. Dit moet in de buurt gesitueerd worden van pt9 van het detailplannetje van de schuilkelder. |
|
 |
Detail van het ingestorte gedeelte. De wanden zijn inderdaad zoals op de blog wordt vermeld, niet zo gigantisch dik te noemen. Men mag natuurlijk niet vergeten dat de ganse structuur ingewerkt zat onder de grond en dus weinig te vrezen had vanaf de zijkanten. |
|
 |
Detailfoto van dezelfde lokatie. Een gemiste kans om de binnenkant langs de vrijgemaakte opening nog eens in detail te fotograferen is bij deze voorgoed verkeken. |
|
 |
 |
2 foto's van dezelfde lokatie, enkele dagen later als de meeste restanten van de structuur reeds voor goed zijn verdwenen uit de ondergrond.
Belangrijkste bron voor dit artikel: "Die Befehlstelle auf dem Hopmarkt - Bommen op Aalst 1940-1945 - Jasmine Verbeke. Hartelijk dank dat ik dit document en de extra verkregen foto's mocht gebruiken.
Blog: http://aalstwaarisdetijd.forumup.be voor de foto's van de sloop (bestaat niet meer).
|
|
|
